Zeynep Feyza Keçeci
Hiç insanları kandırıyormuş gibi hissettiniz mi? Çok başarılı olduğunuz alanlarda bile sürekli kendinizden ve yaptığınız işten şüphe duyduğunuz oldu mu? İnsanlar sizi bir şeyler için tebrik ettiğinde, “Aslında ben öyle değilim”, “Bu başarı bana ait değil” ya da “Bu bir başarı bile sayılmaz” gibi hislere kapıldınız mı? Zaman zaman herkesin aklından geçen bu düşünceler, iç sesiniz haline geldiğinde sahtekârlık sendromu (bilinen adıyla impostor sendromu) adı verilen duruma işaret eder. Sahtekârlık sendromu, kişinin yeteneklerini ve başarılarını kabullenememesi ve sürekli kendisinin bir yalancı veya sahtekâr olduğunu hissetmesi durumuna denir. Kişide sürekli açığa çıkma korkusu, gerçek yüzünün ortaya çıkmasından dolayı duyduğu endişeler vardır. Araştırmacılar, sahtekârlık sendromunu bir spektrum üzerinde tanımlamıştır; herkes hayatında bu duyguları hisseder ancak büyüklüğü ve hayatımıza etkisi sendroma sahip olup olmadığımızı belirler. Bu sendrom, genellikle eğitim veya iş hayatı gibi profesyonel ortamlarda kendini gösterir. Özellikle akademik başarı ve kişisel gelişim odaklı üniversite ortamlarında daha çok rastlanan bir durumdur. Bazı araştırmalar, sahtekârlık sendromunun özellikle insanların hayatlarındaki bir geçiş döneminde ve yeni bir şeyler denerken ortaya çıktığını göstermektedir. Sahtekârlık sendromunun temel belirtiler arasında:1
- Yetenek ve başarılarını gerçekçi biçimde değerlendirememe
- Başarılarını dış faktörlere ya da şansa bağlama
- Performansını sürekli eleştirme ve kötüleme
- Başkalarının beklentilerini karşılayamama korkusu
- Kendi başarılarını sabote etme
- Zorlayıcı hedefler koyup, başarısızlık durumunda büyük hayal kırıklığı yaşama gibi
durumlar yer alır.
Bu sendroma sahip kişiler, çoğunlukla beklentilerin üzerinde başarı gösterirler ama bu onlara hiçbir zaman yeterli gelmez. Bu sendrom, insanlara hedeflerine ulaşmaları için motivasyon sağlar ama bu başarı bitmeyen bir endişeyi de beraberinde getirir. Sahtekâr oldukları açığa çıkmasın diye sürekli yaptıkları üzerine düşünürler, gereğinden fazla çalışıp özen gösterirler ve genelde çoğu insandan daha iyi işler ortaya koyarlar. Ama öte yandan, açığa çıkma korkusu bazen kendilerini gösterememelerine, her türlü riskten kaçınmalarına veya terfi alamamalarına sebep olabilir.
Sendrom tanımlanıp üzerine araştırmalar yapılmaya başlandığı zaman kadınlarda erkeklerden daha fazla olduğu yönünde bulgular bulunmuştur. Çevresel faktörlerle de yakından ilişkili olduğu için erkeğe göre kadının başarısının küçük görülmesi, daha fazla dış değerlendirmeye maruz kalması bu bulgunun sebepleri arasında olabilir. Ancak ilerleyen yıllarda yapılan araştırmalar erkeklerde de kadınlarda olduğu kadar yaygın olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca küçük yaşta ebeveyn rolü üstlenmek zorunda kalmış ve onlarla güçlü bir bağ kuramamış çocukların bu sendroma sahip olma olasılığının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.
Sahtekârlık sendromuna sahip kişilerde yukarıda bahsedilen temel belirtilerin çoğu ortak bulunsa da bu yetersizlik hissinin altında yatan nedenler farklı olabilir. Yapılan araştırmalara göre bu sendromun beş türü bulunur:
- Mükemmeliyetçi: Bu kişiler her işi mükemmel yapmaya çalışır, onlar için mükemmel olmayan bir iş her zaman yetersizdir. Küçük hataları bile tolere edemezler. Bu mükemmel olamama hissi onları başkalarının düşündüğü kadar mükemmel olmadıkları duygusuna iter.
- Uzman: Belirli bir konu hakkında bilinmesi gereken her şeyi bilmedikleri zaman bu tip insanlar kendilerini sahtekâr hisseder. Sürekli öğrenmeleri gereken başka şeyler olduğunu düşünürler bu yüzden hiçbir konuda uzmanlaşamayacaklarına inanırlar.
- Doğal Deha: Doğuştan zeki veya yetenekli insanların hemen her şeyi zorlanmadan yapabildiğine inanırlar. Bu sebeple kendileri bir işin başında zorlanırlarsa yetersiz hissederler, kendilerinin doğuştan yetenekli olmadığını bu sebeple bir sahtekâr olduklarını düşünürler.
- Solist: Bu tür kişiler için başarı her şeyi kendilerinin yaptığı bir durumda gerçek başarı sayılır. Eğer başkalarının yardımıyla bir işi tamamladıysalar veya bir konuma yükseldiyseler bunu hak etmediklerini ve sahtekâr olduklarını hissederler. Bu sebeple birilerinden yardım istemek onlar için değersizliğin, yenilginin kabulüdür. Kendi başlarına yapmadıkları hiçbir şeyi kendilerinin gibi görüp benimseyemezler.
- Süper İnsan: Bu tür insanlar başarıyı kaç farklı rolde en iyisi olabildikleri üzerinden ölçerler. İşte, evde, arkadaş ortamında, her yerde en iyisi olmaları ve her yere yetebilmeleri gerekir. Bu alanların herhangi birinde yetersiz hissettiklerinde hayatlarının her alanında insanları kandırıyormuş hissine kapılırlar.
Sahtekarlık sendromunun altında yatan neden her ne olursa olsun bu durumdan kurtulmak için yeterlilik anlayışımızı, onu nasıl ölçtüğümüzü sorgulamamız gerekir. Eğer herkes başarılarımızı tebrik ederken sahtekar gibi hissediyorsak gerçekliği algılayışımız çarpıtılmış olabilir. Her ne yaparsak yapalım belirlediğimiz ideallere, o yüksek hedeflere ulaşamayabiliriz. Bu bizi sahtekâr değil sadece sekiz milyar insandan biri yapar.
KAYNAKLAR:
https://www.psychologytoday.com/us/basics/imposter-syndrome
https://www.apa.org/monitor/2021/06/cover-impostor-phenomenon
https://journals.savba.sk/index.php/studiapsychologica/article/view/194
https://impostorsyndrome.com/articles/5-types-of-impostor-syndrome/
1 https://www.verywellmind.com/imposter-syndrome-and-social-anxiety-disorder-4156469
Bir yanıt yazın